ترجمه:

آنها محل اسرار خدايند و پناهگاه فرمان او و ظرف علم او و مرجع احكامش و جايگاه حفظ كتابهاى (آسمانى) او هستند و كوههاى استوار دينند.به وسيله آنان قامت دين را راست نمود و لرزش و تزلزل و وحشت آن را از ميان برد.

شرح و تفسير:

مقام والاى آل محمد (ص): امام (ع) در اين بخش از خطبه توصيفى از آل پيامبر و امامان اهل بيت مى كند و در عباراتى كوتاه و بسيار پرمعنى، موقعيت آنان را بعد از پيامبر روشن مى سازد و با هشت جمله پى درپى، در واقع آنچه را در حديث ثقلين و حديث سفينه نوح و حديث نجوم آمده است توضيح مى دهد.در شش جمله اول مى فرمايد: آنها محل اسرار خدايند و پناهگاه فرمان او و ظرف علم او و مرجع احكامش و جايگاه حفظ كتابهاى آسمانى او هستند و كوههاى استوار دينند (هم موضع سره، و لجا امره، و عيبه علمه، و موئل حكمه، و كهوف كتبه، و جبال دينه).گرچه بعضى از دانشمندان قسمتى از اين جمله ها را مرادف و شبيه هم دانسته اند، ولى حق اين است كه هر كدام اشاره به نكته اى دارد.در جمله اول اين حقيقت بازگو شده است كه اسرار الهى نزد آنهاست بديهى است كسى كه مى خواهد رهبرى دين الهى را به عهده داشته باشد بايد از تمام اسرار آن باخبر باشد، چرا كه بدون آن پيش بينيهاى صحيح را در امر هدايت و تدبير و نظم امور آنان، نمى تواند بر عهده بگيرد، به خصوص اين كه رهبرى آنها مربوط به زمان خاصى نبوده است و به تمام تاريخ بشريت نظر داشته باشد (در بحث علم غيب پيامبر و پيشوايان معصوم نيز گفته ايم كه بخشى از علم غيب، اساس رهبرى آنان را تشكيل مى دهد و بدون آن، امر رهبرى ناقص خواهد بود).در جمله دوم نشان داده شده كه آنها پناهگاه امر الهى هستند.آيا منظور از امر در اين جا تنها اوامر تشريعى است يا اوامر تكوينى را نيز شامل مى شود، ظاهر جمله هاى قبل و بعد را نشان مى دهد كه اين جمله نظر به فرمانهاى تشريعى خداوند دارد كه مردم در كسب اين اوامر و اطاعت از آنها بايد به پيشوايان معصوم از اهل بيت پيامبر پناه ببرند.جمله سوم، آنها را در صندوقچه علوم الهى مى شمارد، نه تنها اسرار و نه تنها اوامر، بلكه تمام علومى كه براى هدايت انسانها لازم و ضرورى است و يا به نحوى در آن دخالت دارد، در اين صندوقچه ها نهفته شده است! و در جمله چهارم، آنها مرجع احكام الهى شمرده شده اند كه مردم در اختلافاتشان- چه از نظر فكرى و چه از نظر قضايى- بايد به آنها مراجعه كنند تا رفع اختلاف و حل مشكل شود و اگر موئل حكمه (حكم بر وزن ارم جمع حكمت است) خوانده شود، تفاوت آن با جمله هاى قبل روشنتر خواهد شد چرا كه در اين جا سخن از فلسفه ها و حكمتهاى احكام الهى است كه بخشى از علوم پيامبر و پيشوايان معصوم را تشكيل مى دهد.اما جمله و كهوف كتبه بيانگر اين حقيقت است كه محتواى همه كتب الهى نزد آنان است.اين شبيه چيزى است كه از على (ع) نقل شده كه مى فرمود: اما و الله لو ثنيت لى و ساده فجلست عليها لافتيت اهل التوريه بتوراتهم بتوراتهم و افتيت اهل الانجيل بانجيلهم و افتيت اهل القرآن بقرآنهم، به خدا سوگند اگر مسندى براى من آماده شود و بر آن بنشينم براى پيروان تورات به توراتشان فتوا مى دهم و و براى پيروان انجيل به انجيلشان و براى اهل قرآن به قرآنشان.در جمله ششم، آنها را كوههاى استوار دين معرفى كرده كه ظاهرا اشاره به چيزى است كه در آيات متعددى از قرآن مجيد درباره كوهها و نقش آن در حفظ آرامش زمين و نزول بركات، بر آن آمده است در آيه 15 از سوره نحل مى خوانيم: و القى فى الارض رواسى ان تميد بكم و انهارا و سبلا لعلكم تهتدون، در زمين كوههاى ثابت و محكمى افكند تا لرزش آن را نسبت به شما بگيرد و نهرها و راهها يى ايجاد كرد تا هدايت شويد.در حقيقت، كوهها- همچنان كه در تفسير اين آيه و آيات مشابه آن آمده است- از يك سو فشارهايى را كه از درون و از بيرون بر زمين وارد مى شود خنثى مى كنند و از سوى ديگر، منبع بزرگى براى نهرها و چشمه هاى آب هستند و از سوى سوم كانونى براى انواع معادن گرانبها.امامان معصوم نيز مايه آرامش افكار و سيراب شدن دلها و نشر ذخاير گرانبها در ميان امتند.به دنبال اين شش توصيف زيبا و پرمعنى دو جمله ديگر اضافه مى فرمايد و مى گويد: به وسيله آنان (امامان اهل بيت) قامت دين را راست نمود و لرزش و تزلزل و وحشت آن را از ميان برد (بهم اقام انحناء ظهره و اذهب ارتعاد فرائصه).(انحناء ظهر، خميده شدن پشت) كنايه لطيفى از فشار مشكلاتى است كه از سوى دشمنان دانا و دوستان نادان بر دين وارد مى شود و به وسيله اين بزرگواران، اين فشارها خنثى مى گردد و قامت دين راست مى شود.ارتعاد فرائض، لرزش آن قسمت از بدن كه روى قلب را پوشانيده كنايه لطيف ديگرى از اضطراب و وحشتى است كه از سوى مكاتب الحادى و انحرافات دينى و اعتقادى بر مومنان وارد مى گردد كه به وسيله ائمه هدى خنثى مى شود و آرامش خويش را باز مى يابد.

نكته ها:

1- آل پيامبر پ ناه امت اسلامى آنچه در جمله هاى حساب شده بالا آمده است هرگز مبالغه نيست، حقايقى است كه تاريخ زندگى امامان معصوم مخصوصا عصر خود اميرمونان و امام باقر و امام صادق و امام على بن موسى الرضا- عليهم السلام- گواه بر آن است كه چگونه اين بزرگواران در مقابل مكتبهاى التقاطى كه بر اثر گسترش اسلام و ورود افكار انحرافى به حوزه مسلمين و نيز خرافات و اوهام و تفسيرهاى غلط و نادرست و تحريف غاليان و قاصران، مانند كوه ايستادند و اسلام خالص و ناب را حفظ كردند.تاريخ مى گويد در برابر هيچ سوالى از مسائل دين كه از آنها مى شد، ناتوان نمى ماندند و به بهترين وجه پاسخ مى گفتند.طوفانهاى عجيبى بعد از رحلت پيامبر اسلام (ص) رخ داد و اگر اين لنگرهاى عظيم الهى نبودند شدت طوفان، كشتى اسلام راستين را غرق مى نمود.در پاره اى از موارد با علوم و دانشهاى خود، با افشاگريها و تبيين حقايق اسلام و در پاره اى از موارد با خون پاك خود- آنگونه كه امام حسين سالار شهيدان و يارانش در كربلا انجام دادند- از حوزه اسلام دفاع كردند.اگر انحرافات اعتقادى و عقايد عجيب و غريبى را كه در كتب ملل و نحل ذكر كرده اند، با معارف و عقايدى كه امامان اهل بيت عرضه داشته اند- و نمونه آن همين نهج البلاغه و صحيفه سجاديه با آن محتواى بسيار بالاست- و آنچه از روايات ائمه اهل بيت در كتابهايى مانند توحيد صدوق و كتب مشابه آن آمده است مقايسه كنيم، حقيقت آنچه را در جمله هاى بالا در توصيف آنان آمده است درمى يابيم.اينها همان چيزى است كه در جاى ديگر نهج البلاغه در لابه لاى سخنان على (ع) با كميل بن زياد آمده است كه مى فرمايد: اللهم بلى لا تخلو الارض من قائم الله بحجه اما ظاهرا مشهورا او خائفا مغمورا لئلا تبطل حجج الله و بيناته يحفظ الله بهم حججه و بيناته حتى يودعها نظرائهم و يزرعوها فى قلوب اشباههم، آرى، هرگز روى زمين خالى نمى شود از كسى كه به حجت الهى قيام كند خواه ظاهر و آشكار باشد يا خائف و پنهان، تا دلايل الهى و نشانه هاى روشن او باطل نگردد خداوند به واسطه آنها حجتها و دلايلش را حفظ مى كند تا به افرادى نظير خود بسپارند و بذر آن را در قلوب افرادى شبيه خود بيفشانند.اين همان حقيقتى است كه پيامبر در روايت متواتر معروف به آن اشاره فرموده و توصيه كرده است كه دست از دامان قرآن و اهل بيت برندارند تا هرگز گمراه نشوند و مفهوم آن دين است كه جدايى از هر يك از اين دو، همراه با گمراهى است.2- آل پيامبر كيانند؟ از آنچه در بالا گفته شد به خوبى روشن مى شود كه منظور از اهل بيت، امامان معصوم است، نه آنگونه كه بعضى از مفسران نهج البلاغه احتمال داده اند كه اشاره به افرادى همچون حمزه و عباس و جعفر باشد كه در عصر پيامبر (ص) با فداكاريهاى خود اسلام را حفظ كردند، درست است كه اينها خدمات پرقيمتى داشتند ولى محتواى جمله هاى هشتگانه بالا چيزى فراتر از اين مسئله است، و جز بر امامان معصوم تطبيق نمى كند.

نظرات شما عزیزان: