تبادل لینک هوشمند 
آمار
وب سایت:
آداب تعليم و تعلم
قرآن براي تعليم و تعلم آداب خاصي را بيان مي كند. در مسئله تعليم قرآن به مسئله مهم و اساسي تعهد اشاره مي كند و بيان مي دارد كه تعليم كننده بايد با متعلم شرط كند كه بر پايه و اساس دانش عمل نمايد و متعهد گردد تا از دانش خود به خوبي و درستي بهره گيرد. بر همين پايه است كه هاروت و ماروت دو فرشته الهي در زمان حضرت سليمان(ع) براي آموزش متعلمان از ايشان مي خواهد كه متعهد گردند تا از دانش خويش در راستاي اهداف نادرست بهره نگيرند و آن را براي اهداف سازنده و مفيد به كار گيرند. (بقره آيه102)افزون بر اين مي توان به آداب ديگري كه قرآن بدان تأكيد كرده است اشاره نمود. از جمله مي توان به آداب زير اشاره كرد:
1- اجازه؛ از آداب تعلم آن است كه متعلم و شاگرد از معلم خويش براي يادگيري اجازه بگيرد؛ چنان كه حضرت موسي(ع) در هنگام تعلم دانش لدني الهي از عالم رباني اجازه گرفته و مي فرمايد: «هل اتبعك علي ان تعلمن مما علمت رشد؛ آيا مي توانم براي دست يابي به دانش رشدي كه به تو آموخته شده است از تو پيروي نمايم». (كهف آيه66) بنابراين نمي توان بدون اجازه در دروس استادان شركت كرد؛ زيرا براي كسب هر دانشي شرايطي لازم و ضروري است كه استاد و معلم مي تواند با آزمون و يا روش هاي ديگر آن را به دست آورد.
2- دوري و اجتناب از شتاب و عجله؛ شاگردان نبايد پيش از پايان آموزش هر درس و يا هر دانشي در پرسش شتاب كنند؛ زيرا بسياري از پرسش ها در هنگام تعليم استاد و معلم به خودي خود پاسخ داده مي شود و در يك فرآيند طبيعي پرسشي باقي نمي ماند؛ تعجيل و شتاب موجب مي شود تا معلم ناچار شود مسئله اي كه مي بايست در جايگاه خود طرح و تبيين گردد را پيش تر بيان كند و آموزش درست را با مشكل و خلل مواجه سازد و يا به پرسش ها پاسخ ندهد كه موجبات كدورت و يا برداشت هاي نادرست ديگر از سوي شاگردان را سبب مي شود. بنابراين شايسته و بايسته است كه شاگردان در هنگام تعليم از شتاب و تعجيل دوري و اجتناب ورزند و پرسش هاي خود را به وقت ديگري واگذارند. اين مسئله در حقيقت به معناي شكيبايي و صبر است (كهف آيه66 و 69 نيز 70)
3- احترام؛ يكي ديگر از آداب تعلم آن است كه شاگردان حق استاد را مراعات نموده و از احترام و تكريم وي كوتاهي نكنند. اجازه گرفتن، پاسداشت عمل و سخن استاد، پيروي از بيانات و دانش آموخته شده، عدم تعجيل در پرسش گري و يا اموري از اين دست در حقيقت بيان ديگري از تكريم و احترام به استاد و معلم است. (كهف آيه66)
4- اطاعت و پيروي؛ از ديگر آداب تعلم اطاعت از استاد است؛ اگر شاگرد از استاد پيروي نكند نمي تواند به درستي به دانش دست يابد و در نتيجه دانشي را يا كسب نخواهد كرد و يا به طور ناقص كسب مي كند. اگر استاد و معلم به چيزي دستور داد مي بايست به طور دقيق بر پايه آن عمل كرد و عصيان نورزيد. البته اين به شرطي است كه شاگرد استادي كامل را انتخاب كرده باشد و در غير اين صورت مي بايست عقل و شرع را معيار قراردهد و جز در معصيت خالق و پروردگار از استاد پيروي كند؛ زيرا هدف از تعلم دست يابي به دانش رشد و كمال است و اين با معصيت و عمل خلاف شرع ممكن نمي شود. (كهف آيات 66 و 69)
5- توكل؛ واگذاري امور به مشيت الهي از آداب تعلم است كه از آن به توكل ياد مي شود. برخي از دانش ها ممكن است به جهت تفاوت استعدادها و ظرفيت ها براي شخصي دور از دسترسي باشد، با اين همه توكل موجب مي شود تا اميد به دستيابي براي وي فراهم گردد و خداوند به عنايت و توفيق خود وي را به مقامي رساند كه ظرفيت و شرايط كسب آن دانش را به دست آورد. (كهف آيات 66 و 69)
6- تذكر و يادآوري؛ از ديگر آداب تعلم آن است كه دشواري هاي تعلم هر دانشي به شاگردان گوشزد شود تا دانش آموز با توجه به ظرفيت و توان خود آماده دريافت دانش گردد. (كهف آيه 67)
7- صبر و شكيبايي؛ اين مسئله از آداب مهم تعلم است؛ زيرا آدمي در شرايط سخت و دشوار، ناشكيبايي كرده و از ادامه دانش آموزي منصرف مي شود. از اين روست كه شاگردان مي بايست صبر و شكيبايي را پيشه خويش سازند و در دانش آموزي از عجله اجتناب كنند و خواهان آن نشوند كه زود به هدف دست يابند بدون آن كه فرآيند دانش آموزي را به كمال گذرانده باشند. (كهف آيات 60 و 66 و 39)
روش ها و الگوهاي آموزش
قرآن روش هايي را براي تعليم بيان مي كند كه مي توان از آن براي دانش علوم مختلف بهره برد. در اين بخش برخي از روش هاي تعليمي قرآن بيان مي شود:
1- ارائه الگو؛ ارائه نمونه عيني، از روش هاي قرآن در تعليم معارف و دانش هاست. در آياتي از قرآن بيان شده است كه چگونه پرسشگري مي تواند زيانبار باشد و فرد را با دشواري هاي چندي مواجه سازد. (مائده آيات 101 و 102) در حقيقت مي توان از اين روش قرآني به صورت تعميمي بهره برد و در آموزش به نمونه هاي عيني و قابل دسترسي براي متعلمان اشاره كرد تا آنان با آشنايي با نمونه ها بتوانند رفتار و منش خود را تنظيم و هماهنگ سازند.
2- استفاده از تشبيه؛ قرآن كريم براي عيني و قابل فهم كردن مطالب و آموزه ها از تشبيه معقول به محسوس استفاده مي كند. بنابراين بر معلمان و آموزگاران است كه در بيان مطالب معقولي كه دور از دسترس و يا انديشه متعلمان است، از روش تشبيه بهره جويند. قرآن در بيان اعمال كافران بيان مي دارد كه اگر بخواهيم آن را تبيين و روشن كنيم مي بايست اعمال ايشان را همانند خاكستري در برابر باد همانند نماييم كه در گذر تندباد و طوفاني سهمگين قرار گرفته است. چنان كه در بيان سخن و كلام طيب و پاك، آن را به درخت پرباري همانند مي كنند كه اصل و ريشه آن ثابت است و شاخه هاي آن در آسمان قرار گرفته و همگان از آن بهره مي برند درحالي كه سخن ناپاك و خبيث همانند درختي برآمده از زمين است كه ريشه در خاك ندارد و قرارگاهي براي آن نيست تا بر پايه هاي خويش بايستند و ديگران از بر و بار آن بهره مند گردند. (ابراهيم آيات 18 و 24 و 26)
3- استمرار تعليم؛ گوشزد كردن پياپي رهنمودها و دانش ها و تكرار آن از روش هاي تعليمي قرآن است. از اين رو گفته شده است كه الدرس حرف و التكرار الف؛ درس يك حرف است ولي هزار بار تكرار لازم دارد تا جا بيافتد و قرار گيرد. تكرار و استمرار در تعليم همانند قطرات آبي است كه بر صخره هاي سخت و مرمرين فرو مي ريزد و درنهايت نقشي بر آن مي آفريند و در دل آن جاي مي گيرد. (قصص آيه 51)
4- بيان فلسفه و علت حكم؛ جهت تفهيم دقيق شاگردان، قرآن از روش بيان فلسفه و علت احكام استفاده مي كند. به عنوان نمونه در بيان حكم آرام سخن گفتن مي فرمايد كه بلند سخن گفتن موجب مي شود كه فرد از سخن گوينده بگريزد و آن را ناخوش و زشت شمارد؛ چنان كه صدا و سخن خر را زشت و ناهنجار مي شمارد.(لقمان آيه 19)
5- تنوع بيان؛ بيان مطالب به شيوه هاي متفاوت و مختلف، روشي كارساز است كه قرآن در تعليم و تربيت خود برگزيده است. در آيات زيادي سخن از اين است كه قرآن يك مسئله را به شكل آيات مختلف بيان مي كند. اين مسئله در اصطلاح قرآني به تصريف آيات مشهور است. قرآن بيان مي دارد كه هدف از تصريف آيات و بيان متنوع يك مسئله به اشكال مختلف براي امكان بخشي فهم و درك دقيق مسئله و مطلب براي مخاطب و شنونده آن است.(انعام آيه 65 و نيز 105)
6- طرح سؤال و پرسش؛ از روش هاي مفيد و كاربردي قرآن براي آموزش و تعليم، بهره گيري از طرح سؤال و پرسش است. قرآن در بيان و تبيين بسياري از مسايل سخت و پيچده با طرح پرسش مي كوشد تا در ذهن مخاطب انگيزه و چالشي را برانگيزد تا در جستجوي پاسخ برخيزد. اين گونه مي شود كه پس از تلاش پرسش شونده، امكان استقرار و جا افتادن مطلب براي او بيش از پيش فراهم مي گردد. (انعام آيات 63 و 64 و ابراهيم آيه 10)
ابزارهاي آموزش
قرآن به نقش قواي حسي و مشاهدات عيني در تعليم و آموزش مجهولات و شناخت آن توجه داده و مي فرمايد كه چگونه انسان با مشاهده آفريده هاي ديگر و رفتار ايشان مي تواند بر دانش و توانايي هاي خود بيافزايد. به عنوان نمونه هنگامي كه قابيل در عملي نابخردانه و خلاف نظام آفرينش، برادر خويش هابيل را كشت نمي دانست كه با جسد بي جان برادر چه كند. با اين همه با توجه به ظرفيت و توانمندي هاي طبيعي و خدادادي خود، به رفتار كلاغ توجه كرد و از او آموخت كه چگونه مي توان چاله و حفره اي در زمين كند و جسد را در خاك پنهان كرد. در گزارش قرآن از اين مسئله آمده است: «فبعث الله غرابا بيحث في الارض ليريه كيف يواري سوأه اخيه قال يا ويلتي اعجزت ان اكون مثل هذا الغراب فاواري سوءه اخي فاصبح من النادمين»؛ پس خداوند كلاغي را برانگيخت كه در زمين جستجو مي كرد و آن را مي كند تا بدو بنماياند كه چگونه مي تواند جسد برادرش را در خاك كند. قابيل گفت: واي بر من كه ناتوانم از اين كه مانند اين كلاغ باشم و جسد برادرم را در خاك كنم. پس از پشيمانان گرديد.
دراين گزارش به چگونگي آموزش از طريق حواس اشاره مي شود. در آيات ديگري به اين مسئله اشاره مي شود كه دانش انساني از ر اه چشم و گوش به دست مي آيد و قلب است كه آن را دريافت و به صورت دانش دسته بندي مي كند و يا از مردمان مي خواهد كه به خلقت و آفريده هاي پيراموني و حتي كاركرد و نحوه ساخت و ساختار بدن خود توجه كند و از آن درس ها بياموزد.در قرآن غيراز امور ياد شده از قلم نيز به عنوان ابزار تعليم ياد شده و گرامي داشته شده است. در آيات 4 و 5 سوره علق، خداوند پس از سوگند مي فرمايد: «الذي علم بالقم علم الانسان ما لم يعلم»؛ خداوندي كه به قلم به انسان دانشي را آموخت كه نمي دانست. بنابراين قلم در تعبير قرآني به عنوان ابزار آموزشي مورد تجليل و تكريم قرار گرفته و بر اهميت آموزش از راه نوشته تاكيد شده است. اين بدان معناست كه علم و دانش از طريق نوشتار نيز كسب مي گردد و تنها روش و ابزارهاي حسي به عنوان ابزار دانش بشر نيست. انسان بر خلاف همه موجودات ديگر از اين توان برخوردار است تا بتواند دانش خود را از طريق بيان و كتابت به ديگري منتقل نمايد.هيچ موجودي ديده نشده است كه بتواند از طريق كتابت و نگارش به دانش دست يابد و يا آن را به ديگري انتقال دهد.
موارد تعليمي
پرسش معلم دراين جا اين است كه آيا مي توان هر چيزي را به هركس تعليم داد؟ چه چيزهايي را مي توان تعليم داد و يا بايد تعليم داد و چه چيزهايي را نبايد تعليم و آموزش داد؟ نگرش فقهي قرآن به مسئله بايد و نبايدهاي حقوقي افزون بر بايد و نبايدهاي اخلاقي چيست؟بي گمان در بينش انساني اين مسئله مطرح شده و مي شود كه از نظر اخلاقي برخي امور و مسايل مي بايست تعليم داده شود و در انتقال آن به ديگران بخل نكرد. انسان از نظر اخلاقي متعهد است تا مسائل و اموري را كه در زندگي بشر كاربردي و سازنده است، به ديگري بياموزاند. از اين رو گفته شده است كه اصل اخلاقي آموزش ديگري به ويژه آموزش چيزهايي است كه به عنوان برآورده كردن نيازهاي بشري است؛ چنان كه آموزش ارزش ها و اصول ارزشي از اموري است كه جوامع خود را به جهت اخلاقي ملزم به آموزش مي بينند و در اقدام به آن كوتاهي نمي ورزند.
از سوي ديگر همين اصول اخلاقي برخي از آموزش ها را نادرست و خلاف اصول اخلاقي و ارزشي دانسته و از آن پرهيز مي دهد؛ از جمله اين مسايل و امور مي توان به آموزش هايي اشاره كرد كه موجب هلاكت خود و يا ديگري و آسيب به فرد و اجتماع مي گردد.در آموزه هاي قرآني نيز احكام و آموزه هاي دستوري است كه برخي از آموزش ها را لازم و ضروري و واجب دانسته و برخي را حرام و نادرست بر شمرده و مومنان را از آن برحذر داشته است.آموزش اخلاق و آداب معاشرت از وظايف پدر در حق فرزند خويش (لقمان آيه 71 و 91) و نيز چگونگي ورود فرزندان به اتاق و محل استراحت پدر و مادر از جمله آموزه هاي دستوري قرآن است. (نور آيات 85 و 95)بر مومنان است كه علوم ديني را از اهل آن بياموزند (توبه آيه 122) و بر اهل ذكر است كه به پرسش هاي علمي و ديني مومنان پاسخ دهند. چنان كه بر پيامبران است كه علوم و حقايق و معارف و حكمت را به انسان ها بياموزند. (بقره آيه 151)در بينش قرآني آموزش علوم زيانبار امري مردود است و مومنان بايد از آن پرهيز كنند. قرآن با اشاره به داستان هاروت و ماروت بيان مي دارد كه چگونه مردمان بابل به جاي آموزش امور مفيد و سازنده به تعلم علوم زيانبار روي آورده و از دانش خود ضد ديگر مردمان سود مي جسته اند. (بقره 102) قرآن مي كوشد تا با اين روش مردمان را از آموزش علوم زيانبار پرهيز دهد.
بنابراين هم بر معلم است تا با شناخت ظرفيت شاگردان و متعلمان دانش را منتقل كند و هم بر متعلمان است كه دانشي را كه مي آموزند در راه راست و درست استفاده كنند و براي زيان و ضرر زدن به ديگران از آن سود نبرند.آموزش احكام و قوانين (بقره آيات 215 و 217 و 219 و 220 و بسيار ديگر از آيات) تعليم چگونگي توبه (بقره آيه 73) تعليم بيان (رحمن آيات 3 و 4) و تعليم تسبيح (سجده آيه 51) و تعليم دعا و حكمت و نويسندگي و مانند آن از دسته آموزه هاي قرآني در حوزه تعليم و تعلم است كه در آيات بسياري بدان پرداخته شده است.
نظرات شما عزیزان:
