2. نگاه آينه اى به هستى
از شيوه ارزشگذارى كه بگذريم و اندكى عينى تر بررسى كنيم مى بينيم يكى از ديدگاه هاى كلى كه انديشه هاى امام در قالب آن شكل گرفته است, نگاه آينه اى به هستى است.
امام تمام هستى را آينه وجود, قدرت, حكمت و تدبير خداوند مى بيند.

ستارگان درخشان, خورشيد فروزان, رويش گياهان, توالى شب و روز, حركت ابرها, ريزش باران, كيفيت آفرينش جانداران, هدايت غريزى موجودات, هدايت تشريعى انسانها, دگرگونى جامعه ها, صعود و سقوط آدميان و در يك سخن همه آنچه كه هستى را صورت و شكل بخشيده است, از نگاه امام جلوه گاه وجود و تدبير خداوند است.
حاكميت و سلطه اين ديدگاه بر ذهن و سخن امام در سراسر نهج البلاغه به گونه اى آشكار است كه نيازى به اطاله سخن احساس نمى شود.

در اين جا تنها به يك نمونه از سخنان امام بسنده مى كنيم.

امام در خطبه 185 مى فرمايد:
(اگر مردم در عظمت قدرت خدا و بزرگى نعمتهاى او مى انديشيدند به راه راست باز مى گشتند و از آتش سوزان مى ترسيدند, اما دلها بيمار و چشمها معيوب است.
آيا به آفريده هاى كوچك خدا نمى نگرند كه چگونه آفرينش آنها را استحكام بخشيد و تركيب اندام آن را برقرار كرد و گوش و چشم براى آن پديد آورد و استخوان و پوست متناسب خلق كرد؟ به مورچه و كوچكى جثه آن بنگريد كه چگونه لطافت خلقت او با چشم و انديشه انسان درك نمى شود.

نگاه كنيد كه چگونه روى زمين راه مى رود و براى به دست آوردن روزى خود تلاش مى كند….
اگر انديشه ات را به كارگيرى تا به راز آفرينش پى برده باشى دلايل روشن به تو خواهند گفت كه آفريننده مورچه كوچك همان آفريدگار درخت بزرگ خرماست, به جهت دقتى كه جداجدا در آفرينش هر چيزى به كار رفته و اختلافات و تفاوتهاى پيچيده اى كه در خلقت هر پديده حياتى نهفته است.
همه موجودات سنگين و سبك, بزرگ و كوچك, نيرومند و ضعيف در اصول حيات و هستى يكسانند و خلقت آسمان و هوا و بادها و آب يكى است.

پس انديشه كن در آفتاب و ماه و درخت و گياه و آب و سنگ و اختلاف شب و روز و جوشش درياها و فراوانى كوه ها و بلنداى قله ها و تفاوت زبانها كه نشانه هاى روشن پروردگارند…. )
از سوى ديگر هر كس اندك آشنايى با قرآن داشته باشد مى داند كه اين نوع نگاه از خود قرآن سرچشمه مى گيرد;
اين قرآن است كه با تكيه بر آيت بودن پديده ها و رويدادها به انسان القا مى كند كه به جهان با نگاه آيه اى و آينه اى بنگرد.
(ان فى خلق السموات و الأرض و اختلاف الليل و النهار و الفلك التى تجرى فى البحر بماينفع الناس و ما انزل الله من السماء من ماء فأحيا به الأرض بعد موتها و بثّ فيها من كلّ دابّة و تصريف الرياح و السحاب المسخّر بين السماء و الأرض لآيات لقوم يعقلون) بقره/164
(ان فى اختلاف الليل و النهار و ما خلق الله فى السموات و الأرض لآيات لقوم يتقون) يونس/6
(ان فى السموات و الارض لآيات للمؤمنين. و فى خلقكم و مايبثّ من دابّة آيات لقوم يوقنون.
و اختلاف الليل و النهار و ما أنزل الله من السماء من رزق فأحيا به الأرض بعد موتها و تصريف الرياح آيات لقوم يعقلون) جاثيه/3ـ5
در همين راستا مى توان از آيات متعدد ديگرى يادكرد كه كفر به آيات خدا و اعراض از آنها و جدى نگرفتن آنها را مورد نكوهش قرار مى دهد كه از مجموع آنها تأكيد قرآن بر القاء بينش آيه اى به هستى به دست مى آيد.