در آیه مربوط به صفا و مروه بیان شده که
صفا و مروه بدون شک از شعائر الهی است
و خداوند بزرگ نسبت به انجام دهنده این عمل شاکر علیم است.

" إِنَّ الصَّفا وَالْمَرْوَةَ مِنْ شَعائِرِ اللهِ فَمَنْ حَجَّ
الْبَیْتَ أَوِ اعْتَمَرَ فَلا جُناحَ عَلَیْهِ أَنْ یَطَّوَّفَ بِهِما
وَمَنْ تَطَوَّعَ خَیْراً فَإِنَّ اللهَ شاکِرٌ عَلِیمٌ".4

4 ـ گرچه بسیاری از حقایق مبتنی بر عدد هفت است;
ایام هفته، هفت آسمان، هفت زمین، هفت منزل سلوک،
هفت شهر عشق، هفت دور طواف،
هفت مرتبه سعی صفا و مروه،
هفت بار جمره و هفت دوزخ،

ولی فلسفه ابتنای این حقایق بر ما آنطوری که باید روشن نیست.
شاید هفت بار سعی صفا و مروه اگر با خلوص نیت
و اخلاص حال و توجه به محبوب انجام گیرد،
که تعظیم شعار دوست با آن هفت مرتبه تحقق پیداکند،

از باب رحمت و لطف حضرت او سبب نجات
از هفت طبقه دوزخ با قبول توبه انسان در پیشگاه او شود،

که اگر فلسفه و حکمت این هفت مرتبه سعی صفا و مروه
نجات از هفت دوزخ باشد، بهره ای بسیار عظیم
که در میان بهره های انسان کم نظیر است نصیب آدمی شده،
و اگر حکمت آن در صورت توجه به حقیقت سعی
آزاد کردن چشم و گوش و زبان، و دست و شکم و شهوت
و قدم از گناهان و معاصی باشد،
و اینکه در مسعی برای پاک نگاه داشتن
این هفت عضو رئیسه جسم با خداوند مهربان
پیمان بسته شود باز سودی دریاوار
از سعی صفا و مروه به انسان رسیده،

و اگر فلسفه آن در هر مرتبه از سعی زدودنِ
شهوت بی قید و بند و دو میوه تلخ آن حرص و بخل،
و غضب و دو اثر جهنمی آن عجب و کبر،
و هوا و سه ثمره خطرناک آن کفر و بدعت و حسد باشد،

صفا و مروه

در تردد در سعی صفا و مروه باید تردّد در حریم و درگاه
و پیشگاه سلطان هستی را به امید عطاء و بخشش او در نظر گرفت
و بادلی پر از یقین متوجه عنایت آن حضرت بود که جنابش در کرم
و لطف و محبت و عنایت و رحمت و غفران نهایت و حدّ ندارد
و محال است گدایی که به امید لطف صاحبخانه
به در آن خانه رفت و آمد کند نا امید باز گردد.

حرکت الهی
تعالی روح، رشد عقل، ظهور مایه های انسانی، طلوع اخلاق حسنه، پدید آمدن عمل صالح،
همه و همه محصول حرکت در صراط مستقیم است، که سعی صفا و مروه
در آن جادّه مستقیم که حرکتی الهی است و هروله در آن نشان و علامت فرار از شیطان است;
شیطانی که در آن مسعی در برابر ابراهیم قرار گرفت و امین وحی
حمله به او را به ابراهیم دستور داد و او در برابر حرکت تند ابراهیم فرار کرد3
گوشه ای است از صراط کلی و جهتی است برای توجه انسان از صراط صغیر به صراط کبیر.

2- چون ابراهیم، هاجر و اسماعیل را در آن وادی لم یزرع
در حول و حوش حرم و جایگاه خانه قرار داد
و خود به شام بازگشت، کودک شیرخواره به تشنگی سختی مبتلا شد،

هاجر که در میان زنان زمان نمونه ایمان و اخلاص و فداکاری و تسلیم به حق بود،
برای نجات طفل، نه تنها به خاطر مهرمادری بلکه برای خدا،
بر کوه صفا ایستاد و فریاد زد:

آیا در اینجا انیس و مونس هست؟
چون جوابی نشنید به کوه مروه رفت
و به همان صورت داد خواهی نمود و بی جواب ماند.
این برنامه را هفت بار تکرار کرد،

در این وقت امین وحی در برابر او ظاهر شد و گفت:
کیستی؟
جواب داد:
مادرِ فرزند ابراهیم.
امین الهی به او گفت:
شما را به که سپرده اند؟
گفت: این مطلب تو را به وقت مراجعت ابراهیم از ابراهیم پرسیدم
آن پیامبر بزرگوار فرمود: من شما را به خدا سپردم.

جبرئیل گفت: به حق شما را به کسی سپرده که در تمام امور کفایتتان می کند.
در آن وقت کودک با پاشنه پا از شدت تشنگی زمین را کاوش می کرد
که ناگهان چشمه پرآبی از زیر پای او جاری شد.

این هفت بار رفت و آمد هاجر که منشأ و ریشه ای جز ایمان و اخلاص
و حفظ کودک برای خدا و جلب رضایت حق نداشت،
از جانب خدا به عنوان رکنی از ارکان حج و شعاری از شعائر خدا قرار داده شد2
تا زائران خانه محبوب، خالص و مخلص آن وادی پرنور را هفت بار رفت و آمد کنند
و روح خود را همانند روحِ هاجر از زنگ کدورتها بشویند.

آری سعی صفا و مروه از طرفی ارج نهادن به مقام ایمان و اخلاص آن زن با کرامت است.
از جهت دیگر اطاعت از فرمان حضرت حق است در تعظیم شعائر او و از باب دیگر،
سعی در تصفیه نفس و تحقق توبه، و توسل به

مقام حضرت رب و یاد آور محشر کبری و قیامت عظمی
و تردد مردم در آن صحنه هول انگیز برای به دست آوردن راه نجات،
و جلب شفاعت شفیعان روز جزاست.

در مسأله سعی صفا و مروه که از شعائر الهی است
و از ارکان حج و بسی عبرت آموز، لازم است به مسائلی مهم اشاره شود:

1 ـ امام صادق(علیه السلام) می فرماید:
از آنجا که حضرت آدم که از جانب حق به مقام اصطفا رسید،
به این قطعه از کوه هبوط کرد.
نام این کوه به مناسبت مقام آدم، صفا نامیده شد
و چون حوا که مقام زینت و مرأة بودن داشت،
به آن کوه دیگر هبوط کرد، نام آن کوه مروه گذاشته شد. 1

«ذبیح الله»





قلبت، از ایمان سرشار است و از مهر فرزندت.
می‏ایستی؛ نفسی عمیق می‏کشی. زیر لب می‏گویی «ایاک نعبد».

پروردگارت، تو را انتخاب کرده تا برایش قربانی بیاوری.
دستت می‏لرزد؛ اما به خویش نهیب می‏زنی و شیطان را دور می‏کنی.

تقدیر تو را خداوند نوشته است؛ باید تمام ملائک زمین
و آسمان را از اطاعت خویش به حیرت بیاندازی.

گام‏هایت را محکم برمی‏داری. مبادا در عمل به تکلیفت سستی کنی!
شیطان در وجودت ناله سر می‏دهد و مسیر، پر می‏شود از
صدای نامبارک او؛ «نه...»!

باید اول شیطان وجود خویش را قربانی کنی!
باید اول بر این نفس وسوسه‏گر غالب شوی.

دشنه یقین را می‏چرخانی و فریاد می‏زنی «لا حول ولا قوة الا بالله»
و بر سینه سیاه شیطان می‏کوبی. به سوی قربانگاهت حرکت می‏کنی.

قربانی‏ات چه معصومانه با تو می‏آید!
آه، ابراهیم!
چه اشتیاقی داشتی وقتی بعد از سال‏ها خدا به تو فرزندی داد؛

پیش از تولدش پی فرمان حق و به سوی اجرای امر
حق رفتی و اینک، بعد از سال‏ها، همان دردانه را به قتلگاه می‏بری!

می‏ایستی و چند لحظه چشمانت را می‏بندی.
تصمیم خود را گرفته‏ ای؛

مصمم ‏تر از پیش، دست اسماعیل را می‏گیری و به سوی
مسلخش می‏بری، بی‏آنکه حتی نگاهی به او کنی تا مبادا محبت‏اش از تکلیف
بزرگی که داری بازت دارد. هنوز به چشمان فرزندت خیره نشده ‏ای.

شرم، از عرق‏های درشت پیشانی‏ ات پیداست.
صدای اسماعیل را می‏شنوی:
«پدر، چشمانم را ببند.» نفسی راحت می‏کشی و او
را به پشت می‏خوابانی تا چشمانش را نبینی.

خدایا! این که با تو سخن می‏گوید، ابراهیم است؛
همو که سنگلاخ‏های شک و تردید را زیر گام‏های یقین
خویش خرد کردو جز عمل به دستور تو، به هیچ چیز نیاندیشید.

خدایا! یگانه فرزندم را به دستور تو به قربانگاه آورده‏دام تا
بگویم که تمام عالم را برای تو می‏خواهم و تمام دنیایم را به پای تو می‏ریزم.

هیهات که فرزند، شیرین‏ترین مطاع دنیاست!
چاقو را به دست می‏گیری و بهار زندگی‏ات را نشانه می‏روی.

قضا و قدر، دست بر کف حسرت می‏کوبند و حیران، تو را می‏نگرند.
... و صدایی از ملکوت می‏آید:

«رها کن ابراهیم. تو تکلیفت را انجام دادی
و خداوند، محسنین را اجری نیکو خواهد داد».

علی خالقی